KATİP BARTLEBY- HERMAN MELVİLLE

KATİP BARTLEBY/ HERMAN MELVİLLE

YAPMAMAYI TERCİH EDERİM!

                Diyelim ki patron sizsiniz. Yeni bir katip aldınız. Katibiniz görevini o kadar iyi yapıyor ki mutlusunuz. Yazılar tamam , hız mükemmel. Şimdi bu yazıları kontrol etmeye geldi sıra. "Bartleby, buraya gelip, yazılarını kontrol etmekte yardım eder misiniz?" Allahım çok da kibarca sordunuz ve karşı taraftan şöyle bir yanıt geliyor "Yapmamayı tercih ederim" şok olup kaldınız öyle değil mi? Peki soğuk kanlı olarak ne kadar süre bu duruma sabır gösterebilirsiniz. Bir yere yollayacaksınız "Yapmamayı tercih ederim." Yer soracaksınız "Söylememeyi tercih ederim." Yemek yer misin? "Yememeyi tercih ederim" Ne kadar sabır taşı olup bu adama ne kadar süre sonra bağırmaya başlarsınız? Gerçekten zor bir durum değil mi? Sürekli Bartleby'den bu sözcükler duyulur "Yapmamayı tercih ederim." 

KONUSU:

Katip Bartleby, bir avukat bürosunda katip olarak çalışmaya başlayan Bartleby'in çevresine karşı tuhaf direnişi "Yapmamayı tercih ederim" ve patronun bu davranış karşınsındaki tepkisini anlatmaktadır.

                  Bartleby "Bunu yapmamayı tercih ederim" diyerek bir sivil başkaldırı gerçekleştirir. Ancak bunu yaparken içinde hiçbir kötülük yoktur. Bunu safça ve bilinçsizce yapar. O yüzden insanı afallatır ne olduğunu anlayamayız. Kitap boyunca bize nedenleri hakkında açıkta vermez. Bakış açımızı Bartleby'in patronu üzerinden yaparız. Onun bakış açısına göre yönlendirilir, karşı tarafı anlamaya çalışırız.

                "Zavallıcık! diye düşünüyordum, aklında fesatlık yok; saygısızlık yapmak istemediği de belli; garip davranışlarının kasıtlı olmadığı suratından yeterince anlaşılıyor. Benim işime yarıyor. Onunla geçinebilirim. Onu kapının önüne koyarsam, benim kadar hoşgörülü olmayan bir işverene denk gelebilir, o zaman da kötü muamele görür, belki de sefalet içinde açlıktan ölür."

                 Patron öyle bir noktaya gelir ki:

"Colt'un ıssız bürosunda, bahtsız Adams'la ondan daha bahtsız Colt'un yaşadığı trajediyi hatırladım. Adams, Colt'u öfkeden delirtmiş, aklı başından giden zavallı Colt gafil avlanıp Adams'ı öldürmüştü; öyle bir işti ki bu, oyuna üzülen en çok Colt olmuştu. Bu konuyu düşünürken sık sık aklıma gelir: O tartışma sokak ortasında ya da bir evin içinde yapılsaydı, sonu öyle olmazdı. Bir binanın üst katlarından birindeki, bir mekanı insanileştiren sıcaklıktan yoksun - zemini halısız, kuşkusuz toz içinde, yabanıl görünümlü- ıssız bir büroda yalnızdılar; talihsiz Colt sinirlenip çaresiz kalmasını büyük ölçüde tetikleyen bu olmalıydı."

İşlenmiş bir cinayetin farklı bir bakış açısıyla, olabilmiş olabileceğini bir kurgular. 

                   Kitap boyunca patronun  bakış açısıyla Bartleby tarafından sınanırız. Onun kötü bir düşüncesi yoktur. Masumiyet! İnsanlık! hepsi onda vardır. Ancak anlamamız zordur. İlk başlarda "Yapmamayı tercih ederim, söylememeyi tercih ederim!" şeklinde durgun sözler gelirken daha sonra duvara bakarak sabitlenir. Para harcamaz, yemek yemez, dolaşmaz, insanlarla konuşmaz. Neden böyledir anlamdıramayız. Saf bir direniş içindedir. Bu topluma karşı bilinçli midir, yoksa kendine karşı bir direniş midir? Bunu söylemez ancak biz Herman'ı tanıdıkça, Bartleby de onu görürüz. Bilinçli bir direniştir. Herman'ın kendi toplumuna karşı,kapitalizme, insanlığa ve kendine karşı. 

                   Herman Melville, acıların adamı Herman. Neden mi? Yazarın hayat hikayesine baktığımız zaman, 13-15 yaşları arasında babası iflas ederek, arkasında yüklü bir borç bırakarak delirip intihar etmiştir. Bu yaşlarında Herman çalışmaya başlar. Eğitim alamaz, hayatı sefalet içindedir. Şansı Amerikan Balina av gemisinde iş bularak döner. Muhtemelen ünlü kitabı Moby Dick bu anılarından büyük etkiler taşımaktadır.(Not: Henüz okumadım o yüzden ne kadar etkilendi bilemiyorum) daha sonra yerli halkın eline düşmüş,1 yıl yarı esir yarı konuk olarak mahsur kalmıştır. Bunlar yarı misafir olsan ne olacak sıkıysa kaçta göreyim. 1 yıl sonra Amerika Birleşik Devletleri adlı gemi onları kurtarır. Bu dönemden sonra kitap yazmaya başlar.  Moby Dick'i yazdığı zaman adı biraz da olsa duyulmuş bir yazardır. Ancak Moby Dick Herman'ın istediği etkiyi yaratmaz ve ekonomik olarak iyice çökmeye başlar. 2 yıl sonra Katip Bartleby "Bir Wallstreet Hikayesi" adlı öyküyü yazar. Belki de çevresinden ona söylenmiş sözlere hitaben yazılmıştır. Düşünsenize bir başarı elde etmek istiyorsunuz. Başarılısınız ancak döneminiz her zamanki gibi sizi anlamıyor ve hor görüyor. Sonra mı ölüp gittikten sonra ün yapıyorsun! Moby Dick beklentiyi karşılamadığı zaman çevresi "Yeter bu iş pek senlik değil" "Başka şeyler yapmayı denemelisin" gibi sözler söylenmiş olabilir. Herman'ın cevabı "Bunu yapmamayı tercih ederim." 

Yazar: Herman Melville

Yayınevi: Kırmızı Kedi

Sayfa:75

Sizin istemediğiniz bir şeyi 

"Yapmamayı tercih ederim" 

"Söylememeyi tercih ederim" 

SÖYLEMEYE

CESARETİNİZ var mı!